کلاه روسی بر سر سپاه پاسداران؛ شلیک به قلب برجام
تقویم سال ۱۴۰۰ در حالی به آخرین برگ‌هایش می‌رسد که به نظر می‌آید سیر تند حوادث در دو هفته پایانی اسفندماه، مذاکرات برجام را که اکنون متوقف شده است، با سرنوشت ستیزه‌جویی و ماجراجویی روسیه در اروپا به هم‌پیوند زده است.
حمله موشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به اربیل عراق تحت عنوان حمله به پایگاهی اسرائیلی، و پا سفت کردن روسیه برای به گروگان گرفتن برجام به نفع منافع خود، زنجیره‌ای از حوادثی هستند که در نهایت، مذاکراتی را که همه طرف‌ها مدعی به سرانجام رسیدنش بودند، متوقف کرد.
حمله سپاه با فرمان روسی
چند روز بعد از کشته‌شدن دو فرمانده سپاه در سوریه بر اثر حمله هوایی اسرائیل، جمهوری اسلامی ایران در حمله‌ای موشکی که هدف آن را پایگاهی در اربیل عراق خواند، ادعا کرد که پیامی روشن برای اورشلیم فرستاده است. با وجود تبلیغات بسیار، ادعای خسارات وارده در آن حمله هنوز از سوی هیچ منبع رسمی تأیید نشده است.
پس از آن حمله، علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی، در توییتی تلاش کرد آن اقدام را منعکس‌کننده استقلال ایران از شرق و غرب و اعلام ناخرسندی از شرایط برجام به همه طرف‌های مذاکره، معرفی کند.
علی شمخانی در توییت خود نوشت: «میدان و دیپلماسی، ابزارهای تولید قدرت جمهوری اسلامی ایران هستند که به‌تناسب برای دفاع از منافع و امنیت ملی به‌صورت هوشمندانه به‌کار گرفته می‌شوند. تجربه بیش از ۴۰ سال انقلاب به مردم ایران آموخته که اتکا به شرق و غرب حقوق و امنیتشان را تأمین نمی‌کند.»
حمله موشکی؛ نشان استقلال یا وابستگی
بر خلاف نظر علی شمخانی، حمله موشکی سپاه نشان استقلال ایران نبود، بلکه میدان بازی را برای روسیه در چانه‌زنی با آمریکا و متحدانش باز‌تر کرد، و نیز ایران را از رسیدن به توافق در شرایطی که می‌توانست به‌سرعت جایگاه ازدست‌رفته آن کشور را در فروش نفت و گاز جبران کند، دورتر کرد؛ موضوعی که گفته می‌شود هدف اصلی تزار جدید روس‌ها از مانع‌تراشی بر سر راه توافق برجام است.
این ماجرا سویه دیگری هم دارد. ترک میز مذاکره به نفع روس‌ها، آشکار کرد که حکومت جمهوری اسلامی ایران دیگر ابایی ندارد که از شعار «مذاکره تنها بر اساس منافع ملی»، به نفع شرق با هر قیمتی عبور کند.
اینجا است که سخنان محمود عباس‌زاده مشکینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس، معنا می‌یابد که گفته است: «منافع ملی ما مهم است، اما منافع ملی روسیه نیز مهم است.»
توقف مذاکره با عربستان
حمله به اربیل عراق، ایران را فقط از میز مذاکره برجام دور نکرده است. در حالی که طی سال گذشته و به موازات مذاکرات وین، مذاکره میان ایران و عربستان نیز پیش می‌رفت، دو اتفاق سبب شده است تا مذاکرات این دو کشور هم متوقف شود.
اعدام افرادی که حکومت عربستان آنان را جاسوس و تروریست نامیده است و جمهوری اسلامی ایران آن را محکوم کرد، و حمله موشکی سپاه به اردبیل که عربستان آن را محکوم کرد و نشانی از ستیزه‌جویی تهران در منطقه و تهدیدی برای همسایگان دانست، روندهای تعامل میان این دو کشور را به حال تعلیق درآوردند.
همان‌طور که اشاره شد، در صورت اعلام توافق جدید در مذاکرات برجام، بالارفتن قیمت نفت و گاز می‌توانست ایران را در بهترین شرایط به بازار نفت بازگرداند. اما روسیه موفق به اشغال سریع اوکراین نشد و اروپا و آمریکا تحریم‌های اقتصادی و نفتی سختی را علیه آن کشور وضع کرده‌اند. در این اوضاع، یکی از مهم‌ترین ابزارهای فشار بر کشورهای غربی، بازار متلاطم انرژی است که برگ برنده آن، جمهوری اسلامی ایران است.
مدافعان روسیه و منتقدان
حکومتی که رئیس جمهوری نورچشمی رهبری‌اش، از سوی ولادیمیر پوتین تحقیر شد و هیچ‌گاه تا امروز نتوانسته است حمایت کامل همسایه شمالی خود را در روزهای سخت، به‌خصوص شرایط تحریم، داشته باشد، یک‌جا همه منافع ملی‌اش را در سینی برابر روس‌ها گذاشت.
تصمیم سیاسی جمهوری اسلامی ایران البته منتقدان و مدافعانی درون نظام دارد. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران، آمریکا را مسئول توقف مذاکرات وین می‌داند و از مواضع روسیه تمجید می‌کند.
اما روزنامه اطلاعات و جریان‌های سیاسی اعتدالی و اصلاح‌طلبان، با اشاره به دیدار اخیر نفتالی بنت با پوتین و یادآوری برخی از تصمیم‌های مخرب روس‌ها علیه منافع ایران، از مقام‌های ارشد نظام می‌خواهند که برجام را فدای روس‌ها نکنند.
رویدادهای سرنوشت‌ساز پیش رو
گفته شده است که در روزهای پیش رو باید منتظر چند رخداد مهم دیگر باشیم که سرنوشت این شطرنج سیاسی را مشخص می‌کنند: نخست، واکنش اسرائیل به آنچه ایران مدعی شده است که حمله به مواضع آن کشور در اربیل عراق بوده است، و دوم، پایان چندروزه آنچه سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، تنفسی موقت برای طرفین مذاکرات خوانده است. هرچند، شواهد امر نشان‌دهنده آن است که نه روسیه موافق به سرانجام رسیدن برجام است، و نه جمهوری اسلامی ایران در شرایط کنونی توان عبور از روسیه را دارد.
تنها کورسوی امید در این وضع، بالارفتن مدام قیمت سوخت در بازار است که شاید طرف‌های غربی را ناچار به پذیرش شروط روسیه کند، که باتوجه به تشدید روزانه بحران اوکراین، بعید است محقق شود.
نویسنده: داریوش معمار روزنامه‌نگار/ منبع: ایندیپندنت فارسی
