مسئولیت حقوقی حمله به نفتکش اسرائیلی

 برای اولین بار حمله به کشتی‌هایی که به نوعی مرتبط با اسراییل هستند، دو کشته به دنبال داشته است. وزیر خارجه اسراییل اعلام کرده است که مسئولیت این حمله با ایران است و جمهوری اسلامی باید هزینه این حمله را پرداخت کند. ایالات متحده، جمهوری اسلامی را «مظنون» اصلی عنوان کرده و وزارت دفاع بریتانیا که یک تبعه آن در جریان حمله به این کشتی جان باخته، می‌گوید در حال تحقیق درباره موضوع است. چرا جزییات این حمله خطر یک درگیری تمام‌عیار را میان ایران و اسراییل بالا می‌برد؟

حمله مرگبار پهپادی به یک فروند نفتکش تجاری در خلیج فارس که تحت مدیریت یک شرکت اسراییلی قرار دارد، وضعیت درباره احتمال وقوع یک درگیری فراگیر دریایی را افزایش داده است. این حمله باعث کشته شدن کاپیتان رومانیایی کشتی و یک خدمه دیگر آن که ملیت بریتانیایی دارد، شده است.

شبکه العالم، تلویزیون عربی‌زبان جمهوری اسلامی اسلامی ایران پس از وقوع این حمله اعلام کرد که «گروه‌های مقاومت» مسئول حمله به کشتی هستند و علت حمله را تلافی عملیات هوایی ارتش اسراییل در فرودگاه منطقه قصیر سوریه اعلام کرده‌اند که در جریان آن دو نفر از شبه‌نظامیان «گروه‌های مقاومت» کشته شده بودند.

کشتی تجاری که مورد حمله «گروه‌های مقاومت» قرار گرفته، تحت مدیریت شرکتی قرار داشته که متعلق به یک میلیاردر اسراییلی است؛ اما خود کشتی تابعیت ژاپنی دارد و با پرچم لیبریا در دریا در حرکت بوده است.

«گروه‌های مقاومت» اصطلاحی ساخته جمهوری اسلامی است و منظور از آن شبه‌نظامیانی است که توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کشورهای منطقه شکل می‌گیرد و توسط جمهوری اسلامی تجهیز و سازماندهی نظامی و مالی می‌شوند و عمدتا در برابر اسرابیل فعالیت می‌کنند. منظور از مقاومت در این اصطلاح، عملیات شبه‌نظامی علیه اسراییل و سایر موجودیت‌هایی است که جمهوری اسلامی از طریق این گروه‌ها به طور نیابتی با آن‌ها رویارو می‌شود.

حالا سوال اینجاست که وضعیت حقوقی حمله به این کشتی چیست و چه کسی در برابر آن مسئولیت دارد؟

گرچه «گروه‌های مقاومت» در پی تلافی حمله اسراییل به فرودگاه سوریه بوده‌اند؛ اما حمله مرگبار آن‌ها به نفتکش، خسارت به ژاپن محسوب می‌شود که مالک کشتی بوده است. شرکت اسراییلی که اپراتور کشتی بوده و مدیریت آن را بر عهده داشته، لزوما مسئولیتی بابت پیگیر خسارات و جبران صدمات وارده به آن ندارد. لیبریا که دولت صاحب پرچم کشتی است، باید پیگیر خسارت وارده به کشتی باشد.

شرکتی که کشتی تحت بیمه آن قرار داشته، قانونا مسئول جبران خساراتی است که به کشتی در در زمان بحرپیمایی وارد می‌شود؛ اما بر اساس محتوای بیمه، ممکن است خسارات ناشی از حمله نظامی را به دلیل استثنائات وارد بر قواعد بیمه، پوشش ندهد. در این وضعیت لیبریا با پشتوانه دولت صاحب کشتی که ژاپن است، باید به دنبال دریافت خسارات و غرامت از دولتی باشد که کشتی را هدف قرار داده است؛ اما می‌دانیم که هیچ دولتی رسما مسئولیت حمله به کشتی را به عهده نگرفته و حمله ناشی از اقدام بازیگران مسلح غیردولتی است.

«گروه‌های مقاومت» در این حمله مسئول حمله مرگبار به کشتی اعلام شده‌اند و شیوه پذیرش آن از شبکه تلویزیونی حکومت جمهوری اسلامی است که نشانه‌ای از رابطه میان این دو است. می‌دانیم که جمهوری اسلامی ایران و مشخصا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی خالق و پشتیبان گروه‌های شبه نظامی در منطقه است که دست به چنین تحرکات غیرمسئولانه‌ای می‌زنند. این حمله در تلافی عملیات هوایی اسراییل و کشته شدن دو شبه‌نظامی صورت گرفته است.

اقدام متقابل قانونی در برابر این حمله اسراییل، می‌بایست از سوی دولتی انجام می‌شد که از این بابت خسارات دیده و شکل آن هم می‌باید غیرنظامی و علیه منافع همان دولت اسراییل باشد؛ در صورتی که این حمله از سوی شبه‌نظامیان که بازیگر غیردولتی هستند، علیه منافع غیرنظامی و غیرمرتبط با دولت انجام شده که از آن هدفی «غیرمشروع» در زبان حقوقی می‌سازد.

در چنین وضعیتی مسئولیت بازیگر غیردولتی با با دولتی است که آن‌ها را تحت تسلط و کنترل موثر دارد که در اینجا می‌تواند با جمیع شواهد در دسترس به سه دلیل جمهوری اسلامی ایران باشد.

اول، گروه‌های مقاومت شبه‌نظامیانی هستند که جمهوری اسلامی می‌گوید محصول نیروی قدس، شاخه برون مرزی سپاه پاسداران هستند و توسط این نهاد تاسیس می‌شوند و اعضای آن آموزش می‌بینند و رفتار و عملکرد آن تحت کنترل سپاه است. آیت‌الله «علی خامنه‌ای» بارها از این گروه‌ها تمجید کرده، با رهبران آن ملاقات داشته و رهبران آن هم ساختار و توان مالی و میلیشایی خود را وابسته به جمهوری اسلامی عنوان کرده‌اند.

دوم، در جریان حمله مرگبار اخیر به کشتی تجاری در خلیج فارس، اعلام مسئولیت از طریق تلویزیون حکومتی ایران انجام شده که می‌تواند به عنوان مستندی مبنی بر ارتباط سازمانی میان دو طرف تلقی شود.

سوم، اینکه پس از برقراری روابط رسمی میان اسرائیل و برخی از کشورهای منطقه همچون امارات متحده عربی و بحرین، جمهوری اسلامی مراوده تجاری میان دو طرف از جمله رفت‌وآمد کشتی‌های اسراییل به خلیج فارس را در تضاد با منافع خود اعلام کرد. مقام‌های جمهوری اسلامی صراحتا از نیت خود برای جلوگیری از رفت‌وآمد کشتی‌های اسراییلی در آب‌های خلیج فارس خبر دادند.

سومین حمله مشابه مرگبار در شش ماه اخیر علیه کشتی‌ها در خلیج فارس است که به نوعی با اسراییل ارتباط دارند و با توجه به تهدید اسراییل برای پاسخ دادن به آن، خطر درگیری تمام عیار را بالاتر می‌برد.