قاضی محمد نماد شجاعت و مقاومت در کودستان

قاضی محمد ( 1 مه 1893 – 31 مارس 1947 ) رهبر کرد و رئیس جمهور جمهوری مهاباد ،  دومین کسی بود که پس از (جمهوری ) دولت کورد را در خاورمیانه اعلام کرد. محققین معاصر معتقدند که وی یکی از پیشروترین رهبران کورد در تاریخ بوده و فرزند قاضی «علی بن قاسم بن میرزا احمد» است.

او در سال 1893 در یک خانواده ثروتمند در شهر مهاباد ایران در نزدیکی مناطق مرزی ایران با اتحاد جماهیر شوروی (سابق) به دنیا آمد. او به دلیل علاقه به علوم، شریعت و فقه و تسلط و تسلط به زبان مادری کردی، عربی، ترکی، فارسی و فرانسوی و دانش انگلیسی و روسی، به سمت مسئول فرهنگی منصوب شد. وی با افتتاح اولین مدرسه در شهر مهاباد در آنجا مردم را به فراگیری علوم و هنر تشویق کرد تا با ظلم و بی عدالتی مبارزه کنند.

«قاضی محمد از شخصیت‌های علمی، فرهنگی، مذهبی بود و همزمان جایگاه روشنفکری هم داشت. اگر بتوان از واژه روشنفکر دینی استفاده کرد، شاید یکی از اولین افراد کسانی مانند قاضی محمد و بعدها با تاخیر زمانی، زنده‌یاد شیخ عزت‌الدین حسینی را می‌توانیم روشنفکر دینی بنامیم. تصور کنید که اینها در آن زمان به حقوق زنان و لزوم حضور زنان در جامعه اعتقاد داشتند. آن هم در فضای سنتی ۷۰ سال پیش کردستان و مهاباد.»

او سعی کرد با دولت تهران در مورد رابطه جمهوری خود به عنوان یک مرجع خودمختار با دولت مرکزی مذاکره کند، اما دولت ایران در دسامبر 1946 با اعزام لشکرکشی پاسخ داد. جمهوری کوردستان پس از ورود نیروهای ایرانی به مهاباد ، همایونی فرمانده آن نیروها، رهبران حزب دمکرات کوردستان ایران را در شهرداری این شهر جمع کرد و لیست اسامی که اسلحه دریافت کرده بودند سوزاند و قاضی محمد مسئولیت این کار را فقط بر دوش خود سپرد و به همراه 28 نفر از رهبران حزب دستگیر شد و قاضی محمد محاکمه نظامی شد و او را به اعدام محکوم کردند.

در 23 ژانویه 1947میدان جرگره در سحرگاه که همان میدانی است که در آن جمهوری اعلام شد و او اولین کسی بود که وصیت کرد بارزانی پرچم میهن کوردستان را حفظ کند.

قاضی محمد در سال 1946 به عنوان رئیس جمهور جمهوری مهاباد خدمت کرد و همچنین بنیانگذار حزب دمکرات کوردستان ایران بود و پس از احساس نیاز به یک حزب شفاف تر توسط پیروانش تأسیس شد (حزب کومی جیانویی قبل از آن وجود داشت. یک سازمان مخفی) و مصطفی بارزانی یکی از رهبران جنبش بود. ناسیونالیسم کرد در کوردستان عراق ، پسر عموی او محمد حسین سیف وزیر دولت او بود، یک سال پس از خروج شوروی از ایران ، قلمرو جمهوری کردی. توسط دولت مرکزی ایران گرفته شد.

یکی از پسران او به نام علی قاضی امروز یکی از اعضای فعال جنبش کورد است.یکی از دخترانش در سال 1990 بر اثر بمب پستی در وستروس سوئد کشته شد . مقصود این بمب برای شوهرش، امیر قاضی، فعال کورد، بود.