تعطیلی کلاس درس فقه مجتبی خامنه‌ای؛ نشانه‌ای از جانشینی یا دلایل دیگر؟
در روزهای اخیر، انتشار ویدیویی از مجتبی خامنه‌ای، پسر رهبر حکومت تهران، که در آن از تعطیلی کلاس درس خارج فقه خود خبر می‌دهد، توجه بسیاری از تحلیلگران سیاسی را به خود جلب کرده است. در این ویدیو، مجتبی خامنه‌ای تأکید می‌کند که پدرش، علی خامنه‌ای، از تصمیم او برای تعطیل کردن این کلاس اطلاعی ندارد. این اقدام غیرمنتظره باعث شده تا گمانه‌زنی‌های مختلفی پیرامون علت این تصمیم و آینده رهبری در ایران مطرح شود.
فرضیه جانشینی رهبری؛ احتمال قوی‌تر
یکی از قوی‌ترین فرضیاتی که به دنبال این اتفاق مطرح شده، آماده‌سازی مجتبی خامنه‌ای برای جانشینی رهبری است. تعطیلی یک کلاس درس فقه که به‌صورت اینترنتی برگزار می‌شد، آن هم پس از آغاز ترم تحصیلی و تنها پس از برگزاری نخستین جلسه، قطعاً باید دلایل مهمتری داشته باشد. برخی تحلیلگران معتقدند که مجتبی خامنه‌ای برای پذیرش مسئولیت‌های سنگین‌تری آماده می‌شود و تصمیم او برای پایان دادن به کلاس فقه، شاید نشانه‌ای از پیشرفت در این مسیر باشد.
در تاریخ حکومت تهران، فرایند جانشینی همواره با پنهان‌کاری و برنامه‌ریزی‌های مخفیانه همراه بوده است. به همین دلیل، بسیاری از ناظران سیاسی معتقدند که مجتبی خامنه‌ای در حال آماده شدن برای به‌دست گرفتن مقام رهبری پس از پدرش است. هرچند احتمال بیماری علی خامنه‌ای نیز مطرح شده، اما این سناریو کمتر محتمل به نظر می‌رسد، زیرا حکومت تهران تمایل دارد تا انتقال قدرت را بدون آشفتگی و ناآرامی انجام دهد.
ناگهانی بودن ویدیو؛ نشان‌دهنده شکاف در هرم قدرت
انتشار ناگهانی این ویدیو نه تنها شائبه‌های مربوط به جانشینی را تقویت کرده است، بلکه نشان‌دهنده یک شکاف عمیق در میان نهادهای قدرت نزدیک به علی خامنه‌ای نیز است. تحلیلگران بر این باورند که مجتبی خامنه‌ای ممکن است به دلیل کنار گذاشته شدن نیروهای نزدیک به خود، از جمله حسین طائب، که تا پیش از این از قدرت و نفوذ قابل توجهی در ساختار امنیتی کشور برخوردار بود، به این تصمیم رسیده باشد. بر سر کار آمدن گروه‌های جدید قدرت و حذف چهره‌های نزدیک به مجتبی خامنه‌ای، می‌تواند دلیلی برای این اقدام باشد.
این شکاف سیاسی در بیت رهبری، بیانگر اختلافات عمیق‌تری است که در سطح بالای حکومت رخ داده و این ویدیو ممکن است پیامی از سوی مجتبی خامنه‌ای به حکومت تهران باشد. برخی تحلیلگران این ویدیو را نشانه‌ای از قهر مجتبی خامنه‌ای و مخالفت وی با روندهای جاری در حکومت می‌دانند. از سوی دیگر، عده‌ای معتقدند که این اقدام تنها مقدمه‌ای برای آغاز جانشینی رهبری و انتقال قدرت به مجتبی خامنه‌ای است.
دلایل احتمالی دیگر؛ از اختلافات تا نگرانی‌های امنیتی
با وجود تمرکز بر فرضیه جانشینی، برخی تحلیلگران دلایل دیگری را نیز برای این اقدام مجتبی خامنه‌ای مطرح کرده‌اند. یکی از این فرضیات که کمتر مورد بحث قرار گرفته اما قابل‌توجه است، نارضایتی مجتبی خامنه‌ای از وضعیت کنونی حکومت و اختلاف او با سیاست‌های پدرش است. ممکن است او به دلیل اختلافات داخلی و عدم رضایت از دولت فعلی، تصمیم به تعطیلی کلاس خود گرفته باشد. این احتمال به‌ویژه در صورتی مطرح می‌شود که مجتبی خامنه‌ای بخواهد به‌طور علنی نارضایتی خود را از وضعیت موجود ابراز کند.
از سوی دیگر، برخی تحلیل‌ها بر این باورند که مجتبی خامنه‌ای به دلیل نگرانی‌های امنیتی پس از وقوع انفجارهای اخیر و نفوذ احتمالی عوامل خارجی مانند موساد، تصمیم به کاهش فعالیت‌های عمومی خود گرفته است. پس از انفجار پیجرها و مسائل امنیتی دیگری که در ماه‌های اخیر رخ داده است، گمانه‌زنی‌هایی در مورد افزایش حساسیت‌های امنیتی در بیت رهبری مطرح شده است. اگرچه این فرضیه به دلیل رسانه‌ای شدن تصمیم تعطیلی کلاس فقه ممکن است ضعیف به نظر برسد، اما همچنان به‌عنوان یکی از گزینه‌های محتمل مطرح است.
قهر مجتبی خامنه‌ای یا کودتای داخلی؟
یکی دیگر از فرضیات، قهر مجتبی خامنه‌ای از وضعیت کنونی حکومت تهران است. در نظام‌های دیکتاتوری، قهر و اعتراض افراد نزدیک به قدرت می‌تواند به‌گونه‌ای متفاوت از جوامع دموکراتیک باشد. در این زمینه، برخی تحلیلگران مطرح کرده‌اند که شاید مجتبی خامنه‌ای در واکنش به مخالفت‌های داخلی و مشکلات حکومتی، دست به این اقدام زده باشد. این فرضیه همچنین احتمال آغاز یک کودتای داخلی را مطرح می‌کند. در گذشته نیز قدرت‌های درون حکومت‌های دیکتاتوری زمانی که احساس کردند موقعیت خود را در خطر می‌بینند، به شیوه‌های مشابهی واکنش نشان داده‌اند.
مجتبی خامنه‌ای از نفوذ قابل‌توجهی در ساختار قدرت ایران برخوردار است و احتمال اینکه او به دلیل نارضایتی از تصمیمات اخیر دولت، به‌ویژه در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی، از قدرت کناره‌گیری کرده باشد، از سوی برخی محافل مطرح شده است. اگرچه این فرضیه نسبت به جانشینی کم‌رنگ‌تر است، اما نمی‌توان به‌طور کامل آن را نادیده گرفت.
تحلیل آخر: پیامی برای مخالفان و توجیهی برای آینده
با تمام این فرضیات، جمله کلیدی مجتبی خامنه‌ای در ویدیو که «پدرم نمی‌داند» می‌تواند دارای معنای عمیق‌تری باشد. این جمله به‌نوعی تلاشی برای جداسازی علی خامنه‌ای از شائبه موروثی بودن رهبری و انتقال قدرت به فرزندش است. علی خامنه‌ای در گذشته بارها تلاش کرده تا این اتهام را از خود دور کند که قدرت در ایران به‌صورت موروثی منتقل خواهد شد. اما به نظر می‌رسد مجتبی خامنه‌ای با این اقدام و این جمله، سعی در تبرئه پدرش از این اتهامات داشته و همزمان زمینه‌سازی برای انتقال قدرت را بدون آنکه جنبه آشکاری پیدا کند، آغاز کرده است.
در نهایت، تعطیلی کلاس درس فقه مجتبی خامنه‌ای همچنان به‌عنوان یک موضوع حساس و پرابهام در فضای سیاسی حکومت تهران باقی خواهد ماند. اگرچه فرضیه‌های مختلفی مطرح شده‌اند، اما سناریوی جانشینی رهبری همچنان پررنگ‌ترین گزینه به نظر می‌رسد.
سعیده بندر
