اعدام، جامعه شناسی و نظم اجتماعی

استاد جامعه شناسی دانشگاه بهشتی، سر کلاس ارشد، پیش از آنکه درس را شروع کند، مستقیم به چشمان همه ما نگاه کرد و پرسید: «برای حفظ نظم اجتماعی به عنوان جامعه شناس حاضرید حکم اعدام چند نفر را امضا کنید؟» مبهوت مانده بودیم. یکی دو نفر عدد ارائه کردند. بقیه آن ده نفر همه ساکت مانده بودند. بعد پاسخ داد «تا ۵ میلیون نفر را امضا می کنم.  نظم اجتماعی مقدم بر هر چیزی است.» این استاد دانشگاه مشاور خامنه‌ای بوده است.

آنان که جامعه شناسی خوانده‌اند این اعدام ها را به خاطر بسپارند. این خشم و بغض را به خاطر بسپارند. اعدام جنایت هولناکی است. این خشم و بغض را هدایت کنیم تا بنیان های جامعه شناسی مرسومی که در جغرافیای ایران غلبه دارد را به چالش بکشیم.

جامعه شناسی نظم درجغرافیای ایران هوادار کم ندارد. در غرب این جامعه شناسی حاصل اندیشمندانی بود از  مردان سفید پوست اروپایی   بورژوا که از همان دریچه به جهان نگاه می کردند.  و هنوز نیز همین است. اگر  از منظر آنان به جهان نگاه نکنید به حاشیه می روید.

درجغرافیای ایران نیز جامعه شناسی از همان منظر توسعه پیدا کرد. جامعه شناسی ای که برای آن شکل گیری «دولت مطلقه» یک اصل است و «تجمیع خشونت در دست آن دولت» ضرورت گریز ناپذیر. در این سال ها کم نبودند علوم اجتماعی خوانده هایی که مدام از ضرورت آن دولت مطلقه گفته اند. در حقیقت آنان که اکثریت را داشتند، آنان که در تهران همراه و همدل دولت بودند،  همان نظریه‌های برآمده از غرب را در آغوش گرفتند تا نظم اجتماعی مطلوب طبقه و دین و مذهب و جغرافیا و  نژاد خود را برپا سازند.

والبته معلوم نیست قیام بلوچستان و کردستان و شعار «زن، زندگی، آزادی» توانست  دریچه ای بر آن جهان های حذف شده و نادیده گرفته شده باز کند یا خیر. جهان‌هایی که در آن جامعه شناسی برآمده از نگاه اکثریت ناپیدا هستند. والبته می دانم که برای بسیاری این حرف ها بی معنی است چون هم برآمده از آن اکثریت هستند و هم جامعه شناسی را آنگونه فهمیده اند.

بخش قابل توجهی از جامعه شناسی ایرانی از این دریچه به جهان نگاه می‌کند. و اگر امروز به حرف هایشان دقت کنید بحث آنها کمتر پرسش از آن بنیان های فکری است. حرف آنها بیشتر ناشی از آن  است که این اعدام ها -به دلیل آنکه از میان اکثریت جان می ستاند- برایشان دردناک است و البته (و شاید مهمتر) این اعدام ها را مخل آن نظم اجتماعی می بینند و به دولت تذکر می دهند که این مسیر  نظم اجتماعی را بیشتر بر هم می زند. البته که هستند کسانی که بر خلاف این موج حرکت می کنند.

اما خوب است امروز که آن تیغ برنده دولت مطلقه بر گردن آن اکثریت افتاده است، خدشه به آن بنیان ها وارد کنند. به خاطر بسپاریم جامعه شناسی دین دولتی جدید است. و این دین تیغی را به دست دولت می دهد که اولین قربانی آن  اقلیت ها هستند: از اقلیت های دینی، تا اقلیت های اثنیکی، جنسی و جنسیتی. اما در آنجا نمی‌ماند.

این روزها را به خاطر بسپاریم تا مبادا روزی در مقام  جامعه شناس بر آمده از اکثریت برای «حفظ نظم اجتماعی» به هر بهانه و دلیل و توجیهی از دولت مطلقه بگوییم و بنویسیم.  این تیغ به دست آن زنگی مست دادن  خطرناک است. روزی برای شماست و روزی بر علیه شما.

نویسنده: عقیل دغاغله – منبع رزیوم