کلیسای ارامنه گریگوری بوشهر
مردمان ساکن اهواز از بوشهر تا هرمزو عبادان گرچه اکثریت سنی بوده ولی در بسیاری از شهرهای اهواز مذاهب محتلف به راحتی و در کمال آرامش زندگی می کردند و گواه این گفته کلیساها در کنار مساجد و عبادتگاه های مختلف است که بعد از اشغال اهواز توسط حکومت ایران مورد بی توجهی عمدی قرار گرفته است تا تخریب شوند.
کلیسای ارامنه گریگوری بوشهر مربوط به دوره قاجار است و در بوشهر، محله شنبدی واقع شده است .این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۵۱۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. کلیسای ارامنه گریگوری در سال ۱۸۱۹ میلادی برابر با ۱۲۳۵ هجری قمری بوسیله خانواده آوادیان. از خانواده های سرشناس ارمنی ساکن بوشهر، و با کمک سایر مسیحیان ساکن این شهر از جمله انگلیسیهای ساکن بوشهر در زمینی نسبتا وسیع در محله شنبدی این شهر ساخته شد. کلیسا در زمینی مستطیل شکل واقع شده و ساختمان اصلی آن پلانی شبیه به یک چلیپا دارد. در دو طرف بنای کلیسا حیاطهایی قرار دارند که برای دفن مردگان اختصاص داده شده بود.
کلیسای ارامنه گریگوری از زمان تاسیس تا سال ۱۹۴۸ فعال بود تا آنکه به دنبال فوت ملکومیان، ارمنی سرشناس بوشهری، ارمنی صاحب نفوذ دیگری در بوشهر وجود نداشته است . در نتیجه تمام اموال و اشیاء کلیسا به کلیسای وانک اصفهان منتقل گردید.
در سال ۱۹۷۴ و به دنبال استقرار چند خانواده ارمنی دیگر در بوشهر هیات ارامنه کلیسا را تعمیر و با فرستادن اشیاء مورد نیاز مجددا فعال نمود ولی با گذشت چند سال باز هم فعالیت کلیسا متوقف گردید.
بنای کلیسا به صورت قرینه در عرض طراحی شده و از بالا به صورت صلیب دیده میشود. این بنا شامل تالار اجتماعات، محراب، اتاقهایی در دو طرف محراب و دو راهرو در دو طرف تالار میباشد. کلیسا فاقد برج ناقوس بوده و دو ناقوس فلزی آن به صورت عرضی بر فراز راهروی شمالی کلیسا قرار داشتند.
تالار اجتماعات بنا در گذشته بزرگتر بوده و تا میان خیابان انقلاب فعلی ادامه داشته است که در سال ۱۳۴۰ با طرح این خیابان جهت ایجاد محور شمالی – جنوبی در بافت قدیم به طرف دریا، بخشی از آن تخریب گردیده است . قسمتی از حیاط مشرف به خیابان هم به مجتمع تجاری تبدیل شد.
تالار اجتماعات کلیسا بزرگترین بخش آن میباشد که حدود دوازده متر طول و هشت متر عرض دارد. سقف این تالار بوسیله پلهای چوبی به طول ۸ متر با چندلهای فرعی که با تخته های طولی به هم متصل شده اند پوشش داده شده است. هفت ستون چوبی که قسمت فوقانی آنها به شکل زیبایی با چوب تزئین شده است به استحکام سقف کمک میکنند.
مهمترین و شکیل ترین قسمت کلیسا محراب آن است که بوسیله پله هایی که به صورت قرینه در دو طرف آن قرار دارند به تالار متصل میگردد. این بخش از یک مربع تشکیل شده است. که سه ضلع آن طاقنما بوده و از سمت غرب (جنوب غربی) به تالار باز میباشد. قسمت فوقانی بوسیله گوشه سازی به هشت ضلعی و سپس دایره تبدیل شده و پوشش محراب به صورت گنبد بر روی آن قرار میگیرد.
به دنبال متروک شدن بنای کلیسا در سالهای پس از حکومت خمینی و با توجه به آب و هوای مرطوب منطقه، بنای کلیسا با سرعتی زیاد رو به ویرانی نهاد و قسمت اعظمی از سقف و گنبد آن فرو ریخت.
