چالش‌های حفظ زبان‌های مادری در جغرافیای ایران؛ سیاست یکسان‌سازی یا تهدید هویت‌های فرهنگی ملل غیر‌فارس؟
هم‌زمان با فرارسیدن روز جهانی زبان مادری در ۲۱ فوریه ، که از سوی سازمان ملل متحد به‌منظور پاسداشت تنوع زبانی و فرهنگی به رسمیت شناخته شده است، همچنان بحث بر سر سیاست‌های زبانی در جعرافیای ایران داغ است.
کارشناسان معتقدند که سیاست‌های حکومت تهران در قبال زبان‌های مادری ملل عیر فارس در جعرافیای ایران نه‌تنها موجب محدودیت‌های آموزشی و فرهنگی شده، بلکه تأثیرات منفی بر هویت و اعتمادبه‌نفس ملیت‌های مختلف در جعرافیای ایران داشته است.
سیاست یکسان‌سازی زبانی در جغرافیای ایران توسط حکومت‌های مستقر در تهران
بررسی سیاست‌های زبانی در جغرافیای ایران نشان می‌دهد که از حدود صد سال پیش، دولت‌های مختلف تلاش کرده‌اند تا یک زبان و یک فرهنگ را به‌عنوان هویت ملی معرفی کنند. این سیاست، که ریشه در دیدگاه‌های تمامیت‌خواهانه دارد، سبب شده است تا زبان‌های محلی و اقوام مختلف با محدودیت‌های گسترده‌ای روبه‌رو شوند.
این سیاست نه‌تنها مانع از ترویج زبان‌های مادری شده، بلکه باعث ایجاد نابرابری در دسترسی به امکانات آموزشی و فرهنگی برای اقوامی شده است که زبان مادری‌شان فارسی نیست.
تأثیرات اجتماعی حذف یا تضعیف زبان‌های مادری تأثیرات عمیقی بر هویت فردی و اجتماعی افراد دارد.
زبان مادری تنها وسیله‌ی ارتباطی نیست، بلکه بخش جدایی‌ناپذیر از هویت فرهنگی افراد محسوب می‌شود.
سیاست‌هایی که موجب محدودیت استفاده از زبان‌های محلی شوند، می‌توانند باعث کاهش اعتمادبه‌نفس، احساس بیگانگی و حتی مشکلات روان‌شناختی در میان اقوام مختلف شوند.”
چشم‌انداز آینده
در حالی که بسیاری از کشورها به سمت سیاست‌های چندفرهنگی و چندزبانی حرکت کرده‌اند، ملل غیر فارس مستقر در جعرافیای ایران از جمله تورکها،بلوچها عربهای اهواز و کوردها همچنان با چالش‌های محدودیت زبان مادری مواجه است.
کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که با گسترش آموزش زبان‌های مادری در مدارس، ایجاد رسانه‌های بومی، و حمایت از فرهنگ‌های محلی، می‌توان از یک‌سو وحدت ملی را حفظ کرد و از سوی دیگر، به هویت‌های زبانی و فرهنگی احترام گذاشت.
به نظر می‌رسد که سیاست‌های محدودکننده‌ی زبانی در ایران، به‌جای ایجاد وحدت، به نوعی شکاف اجتماعی و فرهنگی منجر شده است. با توجه به تجربیات جهانی، حرکت به سمت سیاست‌های منعطف‌تر و پذیرش تنوع زبانی، می‌تواند راهی مؤثر برای ایجاد همبستگی ملی و جلوگیری از حذف میراث‌های زبانی باشد.
آیا زمان آن نرسیده است که سیاست‌های زبانی در در جعرافیای ایران مورد بازنگری اساسی قرار گیرد؟
عیسی بندر
