پایتخت سازه های آبی جهان در تستر(شوشتر) اهواز

سیستم آبی تاریخی تستر(شوشتَر) که به نام سازه‌های آبی تاریخی تستر(شوشتَر) نیز نامیده می‌شود، مجموعه‌ای به هم پیوسته از ۱۳ اثر تاریخی شامل پل‌ها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌های دست‌کند و تونل‌های عظیم هدایت آب است. این ۱۳ اثر بصورت یک سیستم واحد هیدرولیکی و در ارتباط با یکدیگر کار می‌کنند و در دوران هخامنشیان تا ساسانیان، جهت بهره‌گیری بیشتر از آب ساخته شده‌اند.

تستر(شوشتَر) شهری در اهواز است. این شهر دارای تاریخ و تمدنی کهن است و تا ابتدای دوره پهلوی مرکز استان بوده‌است. تستر(شوشتَر)  به تنهایی ۱۳ میراث جهانی ثبت شده در فهرست یونسکو را در خود جای داده و در دامنه کوه‌های زاگرس قرار دارد. لقب این شهر از دیرباز «دارالمؤمنین» بوده و به عنوان «پایتخت سازه‌های آبی جهان» شناخته می‌شود.

قابل باور نیست که پایتخت سازه‌های آبی جهان از زمان اشغال اهواز توسط حکومت ایران در تابستان مشکل کم آبی و بی آبی دارد و در زمستان مشکل سیل و عدم مهار سیلاب  را دارد.

 در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستان‌شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده‌است. این ۱۳ اثر تاریخی به فاصله کمی از یکدیگر در محدوده شهر شوشتر واقع شده‌اند که با عنوان سیستم آبی تاریخی شوشتر به صورت یکجا به عنوان دهمین اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسیده‌اند.

از دوره ساخت این بنا تا به امروز، این مجموعه از نیروی آب استفاده کاملاً بهینه می‌کند. در این مجموعه حدود 40 آسیاب قرار داشته که برای تهیه آرد مورد استفاده قرار می‌گرفتند و نیروی چرخاندن این آسیاب‌ها از آب درحرکت موجود در این مجموعه تأمین می‌شد. آسیاب‌های شوشتر در مسیر رودخانه دست کند کرگر و در کنار پل بند کرگر است. لازم به ذکر است که محوطه و سازه‌های آسیاب از ساروج، سنگ خارا و ملات آهک هستند.

نحوه عملکرد و مهندسی این فرایند بدین‌صورت بوده که سد کرگر مسیر رودخانه را بسته و سطح آب بالا می‌آمد تا سه تونل حفر شده در تخته‌سنگ از آب پر شوند. سپس این تونل‌ها آب را به کل مجموعه می‌فرستادند. این آب وارد کانال‌های مختلف می‌شد و از طریق عبور از این کانال‌ها باعث چرخش آسیاب‌ها می‌شد. سپس این آب پس از گرداندن آسیاب‌ها، به‌صورت آبشار وارد یک حوضچه می‌شد. درواقع پساب آسیاب‌ها که به حوضچه سرازیر می‌شوند منظره زیبایی را ایجاد کرده و همانند آبشارهای طبیعی زیباست. لازم به یادآوری است که این مجموعه در روزهای کم آبی کمک‌ حال ساکنان منطقه بوده است. 

آسیاب‌های آبی شوشتر شامل سه بخش محوطه شرقی، محوطه شمالی و محوطه غربی هستند. بیشترین تعداد آسیاب‌ها در محوطه غربی بوده که حدود بیست‌ویک عدد بوده و در دو نوع شیبی و تنوره‌ای ساخته شده‌اند. برای نزدیک شدن به این آسیاب‌ها باید از پلی به نام دوپلون عبور کرد که دارای دو دهانه بوده و 9 متر طول و سه متر عرض دارد. آسیاب‌های شوشتر بین کانال دوپلون و شاخه کرگر هستند. در همین محوطه غربی یک پلکان 115 پله‌ای وجود دارد که ارتباط دهنده بافت قدیمی شهر شوشتر و این مجموعه است، از طرفی این پل کمک می‌کرد تا افراد ساکن شهر به‌راحتی به آب شرب دسترسی داشته باشند. شایان‌ذکر است که این پله‌ها با استفاده از عوارض طبیعی ساخته شده و از ترکیب سنگ‌های ماسه‌ای و گل و آهک هستند.

بخش دیگر آسیاب‌ها که مجموعاً 10 عدد هستند در محوطه شرقی قرار دارند، نام این آسیاب­ها عبارت است از: آسیاب دوبرادران، حاج مندل، داراب خان و دهانه شهر. هرکدام از این آسیاب‌ها دو سنگ آسیاب دارند و آب مورد نیاز برای چرخاندن آن‌ها از تونل بلیتی و تونل دهانه شهر تأمین می‌شود. در محوطه شمالی آسیاب‌های شوشتر  بناهایی قرار دارند که قدمت کمتری نسبت به سایر بناها دارند. آسیاب‌های رضوان و آسیاب‌های خدایی جزء محوطه شمالی این مجموعه هستند. در سال 1332 تأسیسات کارخانه برق مستوفی و همچنین تلمبه‌خانه در این منطقه احداث شد. تلمبه‌خانه آب مصرفی شهر را تأمین می‌کرد و آب مورد نیاز کارخانه برق نیز از طریق تونل دهانه شهر تأمین می‌شد.

سازه‌های آبی شوشتر و آسیاب‌های شوشتر جزء بناهای بی‌نظیر جهان هستند که اوج معماری و مهندسی بی‌نقص در آن دیده می‌شود. بزرگ‌ترین امتیاز آن استفاده کاملاً بهینه از نیروی آب برای انجام کارهای مهم است. این مجموعه از دید بسیاری از گردشگران به‌عنوان بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی دنیا پیش از انقلاب صنعتی بوده و ارزش خاصی برای آن قائل هستند. لازم به ذکر است که آسیاب‌های شوشتر در دوره هخامنشیان بنا شده و می‌تواند اطلاعات درستی از علم مهندسی آن دوران را به باستان‌شناسان ارائه دهد. لازم به یادآوری است که این اثر جزء شاهکارهای فنی و مهندسی جهان بوده که با گذشت چند صد سال همچنان پابرجاست.