نقش نفت در روابط حکومت تهران و سعودی

شاهزاده خالد بن سلطان، وزیر دفاع  سعودی ۱۶ اکتبر، با انتشار پیامی در توییتر، به شفاف‌سازی موضع  سعودی درباره کاهش تولید نفت پرداخت و پرسش فوق را مطرح کرد. در حالی‌ که تصمیم کاهش تولید نفت به  سعودی منحصر نبود، بلکه همه کشورهای عضو اوپک آن را اتخاذ کردند، سیاستمداران، شخصیت‌های حزبی و چهره‌های رسانه‌ای در ایالات متحده به‌شدت از  سعودی انتقاد کردند.

در واقع، هدف اصلی تصمیم اوپک پلاس برای کاهش تولید نفت تلاش برای حل چالش‌های فنی و اقتصادی است که به دلیل سرمایه‌گذاری ضعیف در میدان‌های نفتی به‌ویژه در ایالات متحده و وابستگی بودجه کشورهای عمده صادرکننده نفت به قیمت‌های بین ۷۰ تا ۸۰ دلار در هر بشکه، به وجود آمد. افزون بر آن، دیدگاه‌های زیست‌محیطی، سیاسی و امنیتی هم بر بهای انرژی به‌ویژه گاز، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع گرمایشی در اروپا، تاثیر گذاشته است.

با توجه به پیام شاهزاده خالد بن سلمان، وزیر دفاع سعودی، می‌توان دریافت که دو کشور سعودی و حکومت تهران در حالی‌ که در اوپک عضوند، در مسائل سیاسی توافق و همسویی ندارند. با این حال، به‌رغم اینکه حکومت تهران در سال ۲۰۱۹، پالایشگاه‌های نفت  سعودی را از طریق شبه‌نظامیان وفادارش در منطقه خلیج هدف قرار داد، ریاض سعی کرد روابط با تهران را در چارچوب اوپک پیچیده نکند و حتی تلاش‌های بسیاری به کار بست تا اوپک را از اختلاف‌های سیاسی دور نگه دارد.

علاوه بر این، چندی قبل، شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان آل سعود، وزیر انرژی سعودی، درباره رابطه‌اش با بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت سابق حکومت تهران، صحبت کرد و او را دوست خود خواند. او به همکاری‌های دو طرف در راستای حل چالش‌ها و حفظ ثبات قیمت نفت اشاره کرد و افزود که آن‌ها به‌رغم اختلاف‌های سیاسی میان دو کشور و لحن تند گفتمان رسانه‌ای، در ارتباط با مسئله نفت همکاری خوبی داشتند.

اکنون در حالی‌ که  سعودی نمی‌خواهد پرونده انرژی با کشوری مانند حکومت تهران را که علیه  سعودی اقدام‌های خصمانه‌ای انجام داده است، سیاسی کند، چگونه از نفت به‌عنوان سلاحی علیه یک «متحد راهبردی» مانند ایالات متحده استفاده می‌کند؟ آیا بهتر نبود سیاستمداران آمریکایی پیش از آنکه از سعودی به دلیل تصمیم اخیر اوپک پلاس مبنی بر کاهش تولید نفت انتقاد کنند، به این موضوع توجه و درباره آن تامل می‌کردند؟

البته تبلیغات اخیر مبنی بر اینکه سعودی در کنار روسیه قرار گرفته است هم با واقعیت همخوانی ندارد؛ زیرا سعودی در روش برنامه‌های اقتصادی و حتی ماهیت روابط خارجی و ائتلاف‌های سیاسی و امنیتی خود به مدل لیبرال غربی-آمریکایی نزدیک‌تر است.  سعودی به‌خوبی می‌داند که پیشرفت‌های فناوری، نظامی و بهداشتی عصر کنونی جهان متکی بر «تمدن غربی» است و ایالات متحده در حال حاضر، به‌عنوان محرک اصلی پیشرفت در جهان به شمار می‌رود.

در واقع، همان‌گونه که عادل الجبیر، وزیر مشاور در امور خارجی سعودی، گفت، « سعودی در تلاش برای اتخاذ اقدام‌هایی است که بازار نفت را به نفع مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان ثابت نگه‌ دارد». او با اشاره به اینکه «۲۲ کشور به اتفاق آرا برای کاهش سهمیه‌ تولید تصمیم گرفتند»، افزود که بازارها به این موضوع «واکنش بسیار مثبتی» نشان دادند، «به‌ویژه اینکه قیمت نفت از هفته گذشته به این سو کاهش یافت نه افزایش».

دیدگاه  سعودی در قبال توافق اخیر اوپک که عادل الجبیر به‌صراحت آن را بیان کرد، با سخنان شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی سعودی، که گفت «ما قبل از هر موضوع دیگری به منافع  سعودی می‌اندیشم»، تلاقی می‌کند. او خاطرنشان کرد که دولت  سعودی می‌خواهد در رشد اقتصاد جهانی نقش داشته باشد و این اقدام را گامی در راستای تامین منافع خود می‌بیند.

منافع سعودی در خاورمیانه بر راهبرد همکاری و مشارکت استوار است، از این رو، ریاض ترجیح می‌دهد مشکلات بین دو کشور را از طریق گفت‌وگو با تهران حل کند. البته تفاهم و هم‌اندیشی که میان  سعودی و حکومت تهران در پرونده انرژی وجود دارد، می‌تواند الگوی برای ایجاد همسویی و افزایش اعتماد از دست‌رفته میان دو کشور باشد و با پیروی از تفاهم ایجادشده در این عرصه، در راستای عبور از روزهای دشوار و حل چالش‌های کنونی گام‌های موثری برداشته شود.

فیصل بن فرحان، وزیر خارجه سعودی، در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی فرانس۲۴، با تایید بر اینکه «ما قصد داریم با همسایگان خود در حکومت تهران روابط مثبتی برقرار کنیم»، خاطرنشان کرد هنوز اختلاف‌هایی با حکومت تهران وجود دارد که  او را از دیدار با حسین امیرعبداللهیان، همتای حکومت تهرانی‌‌اش بازمی‌دارد».

البته  سعودی نمی‌خواهد دیدار وزرای خارجه دو کشور تشریفاتی و بدون دستیابی به منفعت واقعی باشد؛ بلکه به دنبال ایجاد روابط مستحکمی است که اساس آن را خودداری از هرگونه مداخله در امور داخلی طرف مقابل تشکیل می‌دهد. به همین دلیل، هنگامی‌ که شبکه العربیه در جریان مصاحبه‌ با شاهزاده فیصل بن فرحان، از او درباره تظاهرات جاری در حکومت تهران پرسید، او در پاسخ گفت که آنچه در حکومت تهران رخ می‌دهد، یک امر داخلی است و  سعودی به هیچ‌وجه در امور دیگران دخالت نمی‌کند.

در نتیجه، می‌توان گفت که دیپلماسی موثر و آرام، افزایش سطح اعتماد از طریق اتخاذ اقدام‌های عملی به‌ویژه در یمن و جلوگیری از هسته‌گذاری سپاه تروریستی حکومت تهران در کشورهای عربی حوزه خلیج می‌تواند گفت‌وگوی حکومت تهران وسعودی را با الهام‌گیری از آنچه در پرونده «نفت» انجام شد و برای هر دو کشور مایه امیدواری محسوب می‌شود، به پیش برد.