سفر امیر قطر به تهران؛ روابط دوستانه یا فشارهای پنهان؟
دیدار اخیر تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، با مقامات حکومت تهران بار دیگر نشان داد که روابط دو کشور، علی‌رغم ظواهر دیپلماتیک، تحت تأثیر فشارهای بین‌المللی و اختلافات پنهان قرار دارد. در حالی که امیر قطر ایران را «دوست و برادر» خواند، آیت‌الله خامنه‌ای به‌طور غیرمستقیم از عدم بازگشت پول‌های بلوکه‌شده ایران از طریق دوحه گلایه کرد. این سخنان بار دیگر نشان داد که اعتماد متقابل میان دو کشور، با وجود روابط نزدیک سیاسی، در عرصه اقتصادی و دیپلماتیک همچنان شکننده است.
پول‌های بلوکه‌شده؛ اختلاف در سایه دوستی
موضوع اصلی این دیدار، سرنوشت شش میلیارد دلار دارایی‌های مسدودشده ایران بود که طبق توافق سپتامبر ۲۰۲۳ میان تهران و واشنگتن، قرار بود از بانک‌های کره جنوبی به حساب‌هایی در قطر منتقل شود. هرچند این انتقال انجام شد، اما آغاز جنگ حماس و اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۳، مانع از دستیابی حکومت تهران به این منابع مالی شد. خامنه‌ای در دیدار با امیر قطر اعلام کرد که «اگر جای قطر بودیم، به فشارهای آمریکا اعتنا نمی‌کردیم» و همچنان انتظار دارد که دوحه این پول‌ها را به تهران بازگرداند.
این اظهارات نشان می‌دهد که حکومت تهران از عدم تحقق وعده‌های مالی قطر ناخرسند است. در حالی که قطر تلاش دارد نقش میانجی را میان ایران و غرب ایفا کند، اما در عین حال نمی‌خواهد هزینه‌های سنگینی برای حمایت از حکومت تهران متحمل شود.
قطر در سال‌های اخیر تلاش کرده تا در بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، نقش یک بازیگر متوازن را ایفا کند. از یک سو، روابط نزدیکی با حکومت تهران دارد و از سوی دیگر، میزبان پایگاه نظامی آمریکا و یکی از مهم‌ترین متحدان واشنگتن در خلیج فارس محسوب می‌شود. این سیاست دوگانه باعث شده که قطر در مواقع حساس، در مسیر خواسته‌های حکومت تهران حرکت نکند، همان‌طور که در ماجرای انتقال دارایی‌های مسدودشده ایران نیز، به‌رغم تعهدات اولیه، از اجرای کامل توافق سر باز زده است.
خامنه‌ای در سخنان خود، ضمن پذیرش این واقعیت که مانع اصلی انتقال پول، فشارهای آمریکاست، قطر را به نوعی استقلال‌عمل دعوت کرد. اما واقعیت این است که دوحه به‌خوبی می‌داند که رودررویی مستقیم با واشنگتن برای یک کشور کوچک اما ثروتمند، خطرات ژئوپلیتیکی سنگینی دارد.
دمپایی امیر قطر؛ یک حاشیه پرمعنا؟
یکی از نکات حاشیه‌ای اما قابل‌توجه در این دیدار، پوشش امیر قطر بود. تصاویری از این نشست نشان می‌دهد که او با دمپایی در جلسه حاضر شده است. این جزئیات به‌ظاهر بی‌اهمیت، در فرهنگ دیپلماتیک معنای خاصی دارد. برخی این اقدام را به‌عنوان نشانه‌ای از بی‌اعتنایی یا عدم رسمی بودن رابطه میان دو طرف تفسیر کرده‌اند.
در فرهنگ بسیاری از کشورهای عربی و حتی در پروتکل‌های دیپلماتیک، نوع پوشش مقامات در جلسات رسمی پیام‌های ضمنی دارد. در حالی که مقامات ایرانی معمولاً بر رعایت تشریفات دیپلماتیک تأکید دارند، حضور امیر قطر با چنین پوششی می‌تواند نشانه‌ای از اختلافات پنهان و یا نشان دادن برتری قطر در روابط با حکومت تهران باشد.
روابط شکننده در سایه رقابت‌های منطقه‌ای
اگرچه قطر و حکومت تهران تلاش می‌کنند روابط خود را دوستانه جلوه دهند، اما واقعیت این است که اختلافات جدی میان آنها وجود دارد. پرونده دارایی‌های بلوکه‌شده، تنها یکی از مواردی است که نشان می‌دهد قطر، برخلاف تصور مقامات تهران، حاضر نیست برای روابط با ایران، هزینه‌های بین‌المللی خود را افزایش دهد.
این سفر، بیش از آنکه نشان‌دهنده یک اتحاد استراتژیک باشد، بار دیگر شکاف میان دیپلماسی رسمی و منافع واقعی کشورها را نمایان کرد. امیر قطر با زبان دیپلماتیک از حکومت تهران حمایت کرد، اما با اقدامات عملی، نشان داد که در نهایت، دوحه راه خود را بر اساس منافع کلان‌تر خود در نظام بین‌الملل انتخاب می‌کند.
