اوضاع آشفته مناطق آزاد ؛ سقوط آزاد در میان فساد و ناکارآمدی مدیریتی
انتصاب رضا مسرور، رئیس پیشین منطقه آزاد انزلی و از مدیران مورد اعتماد اکبر ترکان، به عنوان دبیر جدید شورای‌عالی مناطق آزاد، بار دیگر توجهات را به مشکلات عمیق و چالش‌های مدیریت این مناطق در جغرافیای ایران جلب کرده است. وضعیت نابسامان مناطق آزاد در جغرافیای ایران در حالی ادامه دارد که این مناطق، به جای تحقق اهداف توسعه‌ای، به بستری برای فساد و سوءاستفاده‌های مدیریتی تبدیل شده‌اند.
بازنگری در ساختارهای مدیریت مناطق آزاد در دولت روحانی
اکبر ترکان، دبیر پیشین شورای‌عالی مناطق آزاد در دولت حسن روحانی، از جمله کسانی بود که اعتقاد داشت این مناطق به دلیل دخالت‌های سیاسی و ساختارهای ناکارآمد، از اهداف اصلی خود منحرف شده‌اند. او تلاش کرد با ایجاد تحولاتی، مناطق آزاد را به مسیر توسعه پایدار و موثر هدایت کند. اما به دلیل مقاومت گروه‌های سیاسی و اقتصادی قدرتمند و منتفع، این تلاش‌ها ناکام ماند و مناطق آزاد به حیاط خلوت دولت‌ها برای توزیع امتیازات و بهره‌برداری‌های غیرقانونی تبدیل شدند.
تشدید بحران با تحریم‌های اقتصادی و ناکامی در جذب سرمایه‌گذاری
با تشدید تحریم‌های آمریکا و کاهش شدید سرمایه‌گذاری خارجی، اهداف مناطق آزاد برای جلب سرمایه‌گذاری و توسعه تجارت نیز با چالش‌های مضاعفی مواجه شد. با این حال، به رغم تمام این مشکلات، مسئولان وقت به جای یافتن راه‌حل‌های مناسب، همچنان به منافع سیاسی و اقتصادی خود پایبند ماندند.
انتصاب‌های سیاسی و نفوذ گسترده در مدیریت مناطق آزاد
از دولت حسن روحانی تا ابراهیم رئیسی، مناطق آزاد به محلی برای انتصاب‌های سیاسی و بهره‌برداری‌های جناحی تبدیل شدند. ابتدا مرتضی بانک و سپس سعید محمد، هر دو با اهداف سیاسی وارد عرصه مدیریت مناطق آزاد شدند، که این سیاست‌زدگی و کارشکنی‌ها به تضعیف بیشتر این مناطق انجامید. حتی در دوره اخیر با روی کار آمدن حجت‌الله عبدالملکی، مشکلات مناطق آزاد به دلیل دخالت‌های سیاسی و سوء‌مدیریت افزایش یافت و ظرفیت‌های اقتصادی این مناطق بیش از پیش تحلیل رفت.
پیامدهای منفی بر اقتصاد کشور و مناطق محلی
مناطق آزاد ایران که قرار بود به عنوان موتورهای توسعه اقتصادی عمل کنند، اکنون به نمادی از ناکارآمدی و فساد در ساختارهای اقتصادی و مدیریتی کشور تبدیل شده‌اند. این مناطق، به جای ایجاد ارزش افزوده و بهبود وضعیت اقتصادی، موجب توسعه نامتوازن و هدررفت منابع ملی شده‌اند. کارشناسان معتقدند که مناطق آزاد جدید نیز، که اخیراً مجلس با حمایت دولت مصوبه ایجاد آن‌ها را تصویب کرده، به دلیل مدیریت ضعیف و رانت‌های گسترده، سرنوشتی مشابه خواهند داشت و به جای تحقق اهداف توسعه‌ای، چالش‌های اقتصادی موجود را تشدید خواهند کرد.
چشم‌انداز آینده مناطق آزاد با دبیر جدید
رضا مسرور که اکنون به سمت دبیر شورای‌عالی مناطق آزاد منصوب شده است، وعده داده که وضعیت فعلی را بهبود بخشد. اما در شرایطی که تیم اقتصادی دولت سیزدهم عملکردی آشفته و ناکارآمدتر از دولت قبل داشته، چشم‌انداز روشنی برای اصلاحات مدیریتی و رفع مشکلات مناطق آزاد وجود ندارد.
