
احمد کنعانی؛ صدای ماندگار هنر موسیقی و طنز اهواز
هفتهنامه رضوان اهواز در اقدامی شایسته و قابل تحسین در شماره ۴۱۹ خود، به تجلیل و یادآوری زندگی و آثار احمد کنعانی، چهرهای ماندگار در هنر منطقه اهواز، پرداخته است.این اقدام «رضوان اهواز» در معرفی احمد کنعانی، نشان از توجه به بزرگان و مفاخر منطقه اهواز دارد که تلاشی شایسته برای زنده نگه داشتن نام احمد کنعانی است.
احمد بن محمد بن حویّر کنعانی، معروف به احمد کنعانی، در سال ۱۳۰۶ هجری شمسی (دو سال بعد از اشغال اهواز ودستگیری شیخ خزعل توسط رضا پهلوی) در آبادان متولد شد. او که از قبیله بنیتمیم بود، به واسطه استعداد کمنظیرش در موسیقی و نمایش، لقب ابوالمطربین را از آن خود کرد.
مسیر دشوار اما درخشان
احمد کنعانی، مانند بسیاری از هنرمندان عرب اهواز، در دورهای فعالیت خود را آغاز کرد که فرهنگ و هنر عربی محلی اهواز تحت فشار حکومت تهران در حاشیه قرار داشت. اما برخلاف بسیاری که در گمنامی فرو رفتند، استعداد شگرف او در موسیقی، نمایش و طنز باعث شد که به سرعت شناخته شود و به یکی از شاخصترین چهرههای فرهنگی زمان خود بدل گردد.
از جمله شاخصترین آثار او در حوزه نمایش، میتوان به المقیط و السفر اشاره کرد. او همچنین در نمایش معروف أبو الهطگ به ایفای نقش پرداخت. اما آنچه احمد کنعانی را بیش از هر چیز در میان مردم محبوب ساخت، کاستهای طنز صوتیاش بود که در سراسر اهواز دستبهدست میچرخیدند و در بیشتر خانهها یافت میشدند.
طنزی که ریشه در واقعیت داشت
کنعانی در آثارش، زندگی مردم عرب اهواز را با لحنی طنزآمیز و درعینحال انتقادی به تصویر میکشید. یکی از معروفترین داستانهای طنز او، ماجرای مردی روستایی است که برای اولین بار وارد شهر میشود و با نمادهای مدرن آن زمان مانند کافهها، پوشش شهری و حتی زبان فارسی مواجه میشود. در این روایت، مرد روستایی که نمیتواند با فارسیزبانان ارتباط برقرار کند، دچار سردرگمی و حیرت میشود و همین موقعیتها، بستری برای خلق لحظات طنز میگردند.
انتقادی بر وضعیت اجتماعی عربهای اهواز
کنعانی نه تنها یک طنزپرداز محبوب، بلکه آینهای از واقعیتهای اجتماعی زمان خود بود. آثار او نشان میدادند که چگونه مردم عرب اهواز، به دلیل عدم آشنایی با زبان فارسی و فرهنگ تحمیلی حکومت تهران، دچار مشکلات و سوءاستفادههای مختلف میشدند. کاستهای طنز او، که عمدتاً در استودیویی غیررسمی در گاراژ سید حسن در آسیاآباد اهواز ضبط میشدند، نقدی هنرمندانه بر محرومیت و شرایط دشوار جامعه عرب در آن دوران بودند.
میراثی که همچنان زنده است
احمد کنعانی نه تنها یک هنرمند، بلکه یک پدیده فرهنگی بود که در حافظه جمعی مردم عرب اهواز جاودانه شده است. او با استفاده از زبان طنز، مشکلات جامعه خود را بیان کرد و از سادگی بیش از حد مردمش که زمینهساز عقبماندگی اجتماعیشان بود، انتقاد کرد.
او هنرمندی بود که بدون تحصیلات آکادمیک، توانست با استعداد و نبوغ خویش به صدای مردمش تبدیل شود. اگرچه امروز دیگر در میان ما نیست، اما آثار او همچنان در محافل هنری و فرهنگی عربهای منطقه اهواز مورد بحث و بررسی قرار میگیرد و نسلهای جدید نیز با نام و هنر او آشنا هستند. احمد کنعانی، مردی از تبار لبخند، در دل مردم اهواز زنده خواهد ماند.