احتمال درگیری مستقیم حکومت تهران در جنگ غزه

بالاگرفتن جنگ حماس و اسرائیل که با حملهٔ غافلگیرانهٔ حماس در ۱۵ مهرماه آغاز شد، پای حکومت تهران را هم به اغلب بحث‌ها پیرامون این جنگ کشانده است.

در این باره علی علوی، مدرس خاورمیانه و ایران‌شناسی در دانشگاه سواس لندن و نویسندهٔ کتاب «ایران و فلسطین؛ گذشته، حال و آینده» در خصوص وابط ایران و حماس گفته است که در مورد روابط حماس با ایران سوءبرداشت‌هایی وجود دارد. من در کتاب خودم در مورد فلسطین و ایران که در سال ۲۰۲۳ توسط انتشارات پالگریو مک‌میلان (Palgrave Mcmillan) منتشر شد، به این موضوع به صورت مفصل اشاره کردم. جمهوری اسلامی اگرچه از نظر سیاسی از حماس حمایت می‌کند، اما در جریان بحران سوریه که حماس در مقابل بشار اسد ایستاد و از ابتکار عمل ایران در جریان آن بحران حمایت نکرد، اختلافات عمده‌ای میان طرفین مشاهده شد.

حماس از حمایت هر کشوری که به این گروه اجازه می‌دهد بخشی از طیف سیاسی فلسطین باشد، استقبال می‌کند. ایران هم از حماس حمایت سیاسی می‌کند زیرا به تهران اجازه می‌دهد تا به عنوان حامی آرمان فلسطین دیده شود.

وی همچنین دربارهٔ  حمایت‌های حکومت تهران از حماس می‌گویند«ایران هیچ مرزی با غزه و کرانه باختری ندارد. به نظر می‌رسد حمایت ایران محدود به حمایت محدود مالی و فناوری باشد. ایران تحت تحریم‌های شدید است و توان حمایت مالی قابل توجه از حماس ندارد. این در حالی است که حماس از متحدان ارگانیک خود، یعنی قطر و ترکیه، حمایت مالی و سیاسی بیشتری دریافت می‌کند. ایران از زمان بحران سوریه حمایت خود از حماس را کاهش داده است، زیرا آن‌ها در مورد منطقه فراتر از فلسطین و اسرائیل دیدگاه‌های متفاوتی دارند.»

مقامات حماس و دفاتر سیاسی آن‌ها در قطر مستقر هستند و بارها از ترکیه و مصر و همچنین ایران بازدید می‌کنند. بازدیدهای دیپلماتیک لزوماً به سیل کمک‌های لجستیکی منجر نمی‌شود. غزه از سال ۲۰۰۶ در محاصرهٔ کامل قرار دارد و تنها راه ارتباطی آن‌ها با خارج غزه از رفح و از طریق مصر است. از آغاز بهار عربی، اسرائیل فاش کرد که نیروهایش صدها حمله به متحدان ایرانی در سوریه انجام داده‌اند. با وجود این، ما شاهد هیچ‌گونه تشدید تنش‌ها و یا اقدامات تلافی جویانه ایران نبودیم.

بسیار بعید است که ایران درگیر این درگیری شود. واکنش ایران مانند سایر کشورهای منطقه احتمالاً لفاظی و دیپلماتیک خواهد بود. من فکر می‌کنم که اقدامات نظامی سنگین اسرائیل به ایران و متحدانش در منطقه قدرت می‌دهد، زیرا این اقدام اسرائيل باعث می‌شود تا احساسات در حمایت از فلسطینی‌ها در پایتخت‌های عربی افزایش یابد.

به موضوع حمایت ترکیه و قطر از حماس اشاره کردید. روابط میان این گروه فلسطینی با این دو کشور چگونه است؟
دفتر سیاسی حماس در قطر قرار دارد و حماس روابط طبیعی و ارگانیکی با ترکیه دارد. رهبری حماس بارها از ترکیه به‌عنوان الگوی حکومت در منطقه تمجید کرده است. برخلاف ایران که تحت تحریم‌های شدید است، دوحه قدرت مالی برای حمایت از دولت حماس در غزه را دارد. حماس در سوریه نیز در کنار ترکیه ایستاد و اساساً خود را به آنکارا نزدیک‌تر می‌بیند تا تهران. از این رو، به نظر می‌رسد که اقدامات ایران بیشتر به حمایت‌های لفظی، اخلاقی و همچنین کمک‌های مالی محدود است.

پیشتر رهبران حماس اعتراف کرده بودند که حمایت‌های مالی قابل‌توجهی از ایران دریافت می‌کنند. برای مثال محمود الزهار، وزیر خارجه پیشین حکومت خودگردان فلسطین و عضو ارشد کادر رهبری حماس، در سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی گفته بود که در سفر او و چندین نفر دیگر از مقام‌های این گروه به تهران، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران آن‌ها را با چمدان‌هایی پر از پول به ارزش ۲۲ میلیون دلار راهی کرده بود.
حماس یک نهاد همگن نیست و در داخل این گروه اختلافاتی وجود دارد. اگرچه هیچ مدرکی وجود ندارد که حماس از دهه‌های گذشته تاکنون چه میزان کمک از ایران دریافت کرده، اما در مقایسه با قطر و ترکیه که به مراکز مالی جهانی دسترسی دارند، حمایت مالی ایران بسیار محدودتر به نظر می‌رسد. حمایت لفاظی بلند ایران و دشمنی نتانیاهو ایران را بیش از سایر کشورهای منطقه به‌عنوان سنگر حمایت از غزه در کانون توجه قرار داده است.

وی همچنین گفته است که حماس سیاست خارجی مستقل خود را دارد و براساس ایدئولوژی و منافع ملی خود عمل می‌کند. حماس امیدوار است که تغییر رژیم در مصر و سوریه به این گروه اجازه دهد تا اتحادهای بزرگ‌تری ایجاد کند. با این حال، با گسترش تحولات، حماس شروع به بازنگری در سیاست‌های خود کرد. ایران هم به سختی در بیانیه‌های رسمی خود نام حماس را می‌آورد و حمایت سیاسی جمهوری اسلامی بیشتر جنبهٔ ایدئولوژیک با تمرکز بر آرمان فلسطین دارد.

دربارهٔ نگاه گروه‌های فلسطینی به حماس و همچین در سایر مناطق فلسطینی نیز گفته است که حماس در فضای سیاسی فلسطین و فرآیند انتخاباتی مانند انتخابات سال ۲۰۰۶ شرکت کرده است. محاصرهٔ کامل غزه از سوی اسرائيل و تهاجمات مستمر آن‌ها در سال‌های ۲۰۱۱، ۲۰۱۴ و ۲۰۲۰ حماس را در غزه قدرتمندتر کرده است. با این حال، حماس تنها جریان سیاسی در غزه نیست و برخی ممکن است به‌درستی استدلال کنند که اگر محاصرهٔ اسرائيل نبود، بسیاری از رأی‌دهندگان می‌توانستند به احزاب دیگری در غزه رأی دهند.