کشتار نیزار معشور(ماهشهر) درآبان ۹۸چگونه رقم خورد؟
ویدیویی پنج‌دقیقه‌ای از کشتار نیزار که از طریق یک منبع به دست زمانه رسیده، ابعاد تازه‌ای از آنچه در نیزار گذشت را به تصویر می‌کشد. در این گزارش با استفاده از این ویدیو و بررسی دیگر ویدیوهای منتشر شده از اعتراض‌های آبان ۹۸ در ماهشهر، نگاهی خواهیم انداخت به سرکوب خونین نیزار.
دو سال پیش در چنین روزهایی که اینترنت جهانی به روی شهروندان ایرانی قطع شده بود، حکومت و بازوهای امنیتی آن در سایه بی‌خبری و قطع ارتباط با دنیای خارج، خشونت‌بارترین سرکوب اعتراض‌های خیابانی در تاریخ معاصر ایران را رقم زدند. صدها جان بی‌گناه که در اعتراضی مسالمت‌آمیز شرکت کرده بودند، تنها در فاصله چهار روز کشته شدند.
اعتراض‌های سراسری آبان ۹۸ در بیش از ۲۰۰ شهر کوچک و بزرگ ایران به وقوع پیوست. اهواز یکی از استان‌هایی بود که شاهد اعتراض‌هایی گسترده و به همین میزان تعداد جان‌باخته‌ها، زخمی‌ها و بازداشت‌شدگان بیشتری دارد.
در میان شهرهای این استان ، بندر معشور (ماهشهر) که یکی از چهارده بندر بزرگ ایران و دومین شهر بزرگ این استان به شمار می‌آید، شاهد خونین‌ترین سرکوب معترضان بود. بیشترین جان باخته‌های این استان شهروندان عرب هستند. بعد از یک هفته اینترنت رفته‌رفته در نقاط مختلف ایران وصل شد. فیلم‌ها و تصاویری که از اعتراض‌ها منتشر می‌شد، ابعاد تازه‌ای از جنایتی که صورت گرفته بود را به نمایش می‌گذاشت.
اهواز آخرین جایی بود که دوباره به اینترنت وصل شد. اتصال دوباره اینترنت تلفن‌های همراه در خوزستان ۱۴ روز بعد از اعتراض‌ها طول کشید و در نهایت یک فیلم کوتاه، بی‌کیفیت و لرزان از به رگبار بستن معترضانی که به نیزار شهرک جراحی (چمران) پناه برده بودند منتشر شد و همگان را در بهت و حیرت فرو برد.
نیروهای امنیتی آغازگر خشونت‌ها به قصد پایان دادن به اعتراض‌ها بودند. در میان آنها شبه‌نظامیان کمترشناخته‌شده‌ای همچون تک‌تیراندازهای «نیروهای خودجوش سرزمین‌های اسلامی» به چشم می‌خوردند.
با این وجود نیروهای امنیتی از روز شنبه با شدیدترین شکل ممکن پاسخ معترضان را با گلوله دادند. در ویدیوهایی که از روز شنبه ۲۶ آبان منتشر شده صدای ممتد تیراندازی سلاح‌های خودکار و نیمه خودکار مانند کلاشنیکف و کلت به گوش می‌رسد.
در این ویدیوی ۴۵ ثانبه‌ای دست‌کم ۴۰ بار صدای تیراندازی سلاح‌های کشده نیمه‌خودکار به گوش می‌رسد که از سمت نیروهای امنیتی شلیک می‌شود و معترضان که روبه‌روی آنها ایستاده‌اند سنگ پرتاب می‌کند.
ویدیوی بعدی در میدان بعثت گرفته شده است. با توجه به موقعیت ویدیوی اول که معترضان پشت به میدان بعثت قرار دارند، مشخص است با افزایش تیراندازی نیروهای امنیتی به سمت معترضان، آنها را به عقب (به سمت میدان) رانده شده و در حال فرار هستند. همچنین مشخص است تعدادی از معترضان به سمت نیزارها که در سمت چپ آنها قرار داشت رفته و آنجا پناه گرفته‌اند.
و اما ویدیوی سوم که به رگبار بستن معترضان توسط پیکاپ‌های مجهز به تیربار دوشکا را نشان می‌دهد، آخرین قطعه پازل خونین کشتار شهروندان عرب در نیزار است. ویدیویی که تقریبا دو هفته بعد از کشتار نیزار جراحی منتشر شد یک دقیقه و ۳۵ ثانیه بود در ویدیویی که ۵ دقیقه و ۱۰ ثانیه است که ۳ دقیقه و ۷۵ ثانیه آن قبل از حضور پیکاپ‌ها را نشان می‌دهد.
در تمام طول ویدیو صدای رگبار دوشکا و دیگر سلاح‌های کشنده خودکار مانند کلاشنیک بدون وقفه به گوش می‌رسد. در این ویدیوی ۳۰۵ ثانیه‌ای حدودا صدای شلیک ۳۸۴ تا ۴۰۳ گلوله به گوش می‌رسد.
یاس فان دریل (Jaṡ van Driel)، متخصص اسلحه در دادگاه و قانونگذاری در زمینه سلاح (دارای مجوز ثبت‌شده در پایگاه ملی ثبت متخصصان دادگاه هلند و در پایگاه ثبت متخصصان آکادمی ملی پلیس هلند) که پیش‌تر ویدیوی نیزار ماهشهر را بررسی کرده به زمانه گفته بود:
«این یک جنگ آتش تمام عیار است. حداقل شش سلاح [مختلف] شلیک می‌شود که عمدتاً سلاح‌های تهاجمی هستند، شامل سلاح‌های خودکار و نیمه‌خودکار. بالای یکی از خودروها مسلسل سنگین قرار دارد. در حدود سه‌چهارم از فیلم می‌توان فهمید که چنین سلاح سنگینی شلیک می‌شود (اشاره به دوشکا)».
به گفته فان دریل واضح است که این نوع سیستم‌های تسلیحاتی تنها برای جنگ تمام عیار است.
ویدیو از پشت بازار روز شهر چمران و جوار یک سازه نیمه‌کار گرفته شده که با نیزار و معترضانی که در تصویر دیده می‌شوند حدود ۱۵۰ متر فاصله دارد. این ویدیوی لرزان و بی‌کیفیت جزئیات فراوانی از کشتار نیزار به دست می‌دهد.
از صحبت‌های فردی که فیلم را گرفته مشخص است که معترضان هیچ سلاحی ندارند. همچنین مشخص است که در میان معترضان زنان و کودکان هم حضور دارند.
داریوش معمار، روزنامه‌نگاری که سال‌ها در ماهشهر زندگی کرده ۱۶ نوامبر ۲۰۲۰ بر اساس گفت‌وگو با چند شاهد عینی گزارشی درباره اعتراض‌های ماهشهر در وب‌سایت شهرگان منتشر کرد و فردی به نام «احمد» که ساکن شهرک چمران (جراحی) است و پدرش سابقا کارگر پتروشیمی بندرامام خمینی بوده، در خصوص آن روزها چنین روایت می‌کند:
«شدت درگیری‌های بین مردم و نظامیان در شهر چمران و شهرک طالقانی بود که در آنها نظامی‌ها با دوشکا و سلاح گرم وارد این دو منطقه شدند و با تیراندازی موجب کشته شدن تعدادی از جوانان شدند. اصلا این‌طور هم نبود که این جوان‌ها بخواهند به کسی آسیب بزنند یا مسلح باشند. در جراحی همه هم‌دیگر را می‌شناسند، شهر کوچک است و اصلا وقتی به مردم شکلیک شد و جوان‌ها کشته شدند مردم عصبانی شدند.»
در این ویدیو بین ۱۸ تا ۲۴ نفر دیده می‌شوند که تعدادی از آنها روی زمین خوابیده‌اند و چند نفر در حرکت هستند و چند نفر هم در طول ویدیو از جای‌شان بلند می‌شوند.
در ویدیوی نیزار دست‌کم دو بار گرد و خاک برخواسته ناشی از برخورد گلوله به داخل نیزار دیده می‌شود. در ثانیه ۳۱ دقیقا روبه‌روی کسی که فیلم را می‌گیرد و چند نفر روی زمین خوابیده‌اند بر اثر برخورد یک گلوله گرد و خاک به هوا برمیخیرد. همچنین در دقیقه ۱:۱۸ چند گلوله به نزدیکی نیزار برخورد می‌کند و گرد و خاک زیادی به هوا برمیخیرد که مشخص است ناشی از برخورد گلوله دوشکاست.
در دقیقه ۱:۱۸ هنگامی که گرد و خاک ناشی از برخورد گلوله دیده می‌شود، همزمان صدای تیراندازی ممتد سلاح خودکار سنگین (دوشکا) به گوش می‌رسد. یک نفر هم در سمت راست تصویر با فاصله کمی از گرد و خاک دیده می‌شود.
ثانیه ۳۱ که گرد و خاک برخواسته ناشی از برخورد گلوله دیده می‌شود و نقاط سیاهی که زیر آنها خط قرمز کشیده شده معترضان هستند
دقیقه ۱:۱۸ که گرد و خاک برخواسته ناشی از برخورد گلوله دوشکا دیده می‌شود
در ثانیه ۱۰ و نزدیک به محلی که بعدا گرد و خاک برمی‌خیزد، دست‌کم ۳ نفر در تصویر دیده می‌شوند که دو نفر از آنها در سمت راست تصویر در حال فرار هستند و یک نفر کنار بوته‌ها ایستاده است. در دقیقه ۱:۰۸ نیز قبل برخورد گلوله‌ها یک نفر در حال فرار دیده می‌شود.
ثانیه‌های ۱۶ تا ۲۰ وقتی دوربین به سمت نیزار می‌چرخد و زوم می‌کند حدود ۸ نفر دیده می‌شوند که روی زمین کنار نیزار خوابیده‌اند. این چند نفر تا پایان ویدیو در آنجا باقی می‌مانند. دو سه نفر از آنها تا پایان ویدیو بی‌حرکت هستند که ظاهرا زخمی یا کشته شده‌اند. دو-سه نفر دیگر تکان می‌خورند اما بعدا به زمین می‌افتند. برای مثال در ثانیه ۴۹ یکی از آنها از جایش بلند می‌شود و سعی می‌کند فرار کند.
علامت قرمز محلی را نشان می‌دهد که معترضان روی زمین دراز کشیده‌اند
در همان دقیقه ۱:۰۶ تا ۱:۱۴ یک نفر که قبل از آن در ویدیو دیده نشده بود در فاصله بین دو ستون آهنی سازه نیمه‌کاره برای چند ثانیه سرش را بلند می‌کند و بعد دوباره سریع مخفی می‌شود.
دقیقه ۱:۰۶ از ویدیو فردی که میان دو ستون مخفی شده/ دقیقه ۱:۱۴ از ویدیو فردی که میان دو ستون مخفی شده/در دقیقه ۱:۲۳ تا ۱:۲۴ معترضی از داخل نیزار بیرون می‌آید و ظاهرا سعی می‌کند به یکی از افرادی که روی زمین افتاده کمک کند، اما سریعا دوباره از دید خارج می‌شود.
در دقیقه ۱:۴۱ دو نفر کمی پایین‌تر از افرادی که در جوار نیزار روی زمین خوابیده‌اند در حال فرار دیده می‌شوند.
از دقیقه ۱:۵۵ تا ۲:۰۱ دست‌کم ۷ نفر در تصویر دیده می‌شوند که سه نفر از آنها از ابتدای جاده ورودی نیزار (سه‌راهی که پمپ بزنین ابوالفضل در آنجا قرار دارد) در حال ورود به نیزار هستند و یک نفر از آنها قد کوتاهی دارد که ظاهرا کودک است. چهار نفر دیگر که دو نفر از آنها روی زمین خوابینده‌اند هم در سمت راست تصویر که پشت سر آنها یک ساختمان کوچک قرار دارد، دیده می‌شوند. بر روی نقشه‌ای که در انتهای تصاویر آمده موقعیت تقریبی این افراد مشخص شده است.
در طول این ویدیوی پنج دقیقه‌ای دوربین مدام به سمت افرادی می‌چرخد که در کنار نیزارها پناه گرفته‌اند و سعی می‌کند آنها را بیشتر نشان بدهد.
دقیقه ۲:۲۴ برای یک لحظه کوتاه یک نفر در حالت ایستاده در قسمت انتهایی نیزار و روبه‌روی فردی که فیلم می‌گیرد، دیده می‌شود.
از دقیقه ۲:۴۰ صدای تیراندازی دوشکا به محلی که معترضان کنار نیزار روی زمین خوابیده‌اند نزدیک‌تر می‌شود. نقطه سیاهی که در سمت مقابل جاده روبه‌روی نیزار در طول ویدیو دیده می‌شد، در دقیقه ۲:۵۳ مشخص می‌شود که یک معترض بوده و برای لحظات کوتاهی سرش را بلند می‌کند. همچنین در دقیقه ۳:۰۰ که فیلم‌بردار روی نیزار تمرکز می‌کند، حداقل ۶ نفر در تصویر به وضوح دیده می‌شوند که روی زمین خوابیده‌اند.
دقیقه ۳:۰۶ قبل از اینکه پیکاپ‌های مجهز به دوشکا وارد منطقه نیزار شوند، کسی که ویدیو را می‌گیرد با فرد دیگری در مورد دوشکا صحبت می‌کند. دقیقه ۳:۲۸ در حالی که پیکاپ‌های سیاه وارد ابتدای جاده نیزار می‌شوند یک نفر در سمت راست تصویر دیده می‌شود که به آرامی راه می‌رود و سعی دارد خود را مخفی کند تا از دید آنها مخفی بماند.
همزمان با ورود پیکاپ‌ها صدای تیراندازی هم شدت می‌گیرد و در دقیقه ۳:۳۵ آتش تیزانداری دوشکا دیده می‌شود. مسیر تیراندازی دوشکا به سمت افرادی است که در کنار نیزار روی زمین خوابیده‌اند.
از دقیقه ۳:۵۵ پیکاپ‌های سیاه یگان ویژه به نزدیکی افرادی که روی زمین کنار نیزار خوابیده‌اند می‌رسند و تیراندازی همچنان تا پایان ویدیو ادامه پیدا می‌کند. دقیقه ۳:۵۷ یکی از آن افراد با حالت نشسته سعی می‌کند خود را از مهلکه کنار بکشد، در همین حین صدای تیراندازی شنیده می‌شود. دقیقه ۴:۱۵ پیکاپی که دوشکا دارد سعی می‌کند دور بزند و همان فردی که نشسته بود با یک نفر دیگر که به درازه کشیده بین دو پیکاپ گیر افتاده‌اند. دقیقه ۴:۲۲ تا ۴:۲۶ فردی که روی زمین بین دو پیکات دراز کشیده از جایش بلند می‌شود و به سمت دو نفر دیگر می‌رود که ظاهرا قصد دارد به آنها کمک کند. در همین حین پیکاپ دوم که دوشکا ندارد به دو نفر دیگر از معترضان که آن‌طرف‌تر (بالاتر) دراز کشیده بودند نزدیک می‌شود و آنها در دقیقه ۴:۲۹ از جای‌شان بلند می‌شوند و فرار می‌کنند، اما فرد سومی که این‌طرف خیابان دراز کشیده از جایش تکان نمی‌خورد زیرا ظاهرا زخمی شده است. در اینجا صدای فریاد و جیغ زن‌ها از دور دست شنیده می‌شود. در همین حین که آن دو نفر سعی دارند فرار کند، یکی دیگر از افرادی که کمی پایین‌تر دراز کشیده از جایش بلند می‌شود و سعی می‌کند فرار کند (دقیقه ۴:۳۶)، اما دوباره تیراندازی با شدت از سر گرفته می‌شود، در اینجا به دلیل شدت تیراندازی تصویر لرزش زیادی پیدا می‌کند، اما ظاهرا این فرد موفق به فرار نمی‌شود و در دقیقه ۴:۴۳ دوباره روی زمین می‌افتد. در دقیقه ۴:۴۸ فردی که قبل از او سعی داشت فرار کند در سمت دیگر جاده (سمت سازه نیمه‌کاره) به فاصله کمی دیده می‌شود که دوباره روی زمین با حالت نامناسبی نیم‌خیز و روی زانو نشسته، ظاهرا زخمی شده است. در همین حین کسی که فیلم را گرفته می‌گوید: «زنده‌باد جوانان جراحی».
علاوه بر این افراد که تکان می‌خورند، چند نفر همچنان روی زمین بی‌حرکت افتاده‌اند.
بعد از این صدای موتور سیکلت به گوش می‌رسد و ویدیو به پایان می‌رسد.
حقیقت کشتار نیزار جراحی با شهامت فردی که احتمال داشت هر لحظه دیده شود و مورد اصابت گلوله قرار بگیرد به ثبت رسید، جوانی که به پدرش دو بار گفت «پدر آدم یک بار می‌میره! بزار منو بکشن!».
در طول ویدیو صدای تیراندازی ار فاصله دورتر از نیزار هم به گوش می‌رسد و مشخص است که همزمان در نقاط دیگری هم تیراندازی به سمت معترضان جریان دارد.
در حالی که روز دوشنبه ۲۷ آبان ۱۳۹۸ چنین کشتار خونینی در ماهشهر (معشور) رقم خورد، روز سه‌شنبه ۲۸ آبان ۹۸ فرماندار ماهشهر اعلام کرد اعتراض‌ها از شب گذشته متوقف شده و شرایط شهر و فعالیت پتروشیمی‌ها امروز (سه‌شنبه ۲۸ آبان) «عادی است».
بعد از گذشت دو سال از اعتراض‌های آبان ۹۸ تاکنون تعداد دقیق کشته‌شدگان ماهشهر و شهرک‌های اطراف آن، علی‌الخصوص واقعه نیزار مشخص نیست. حکومت و مقام‌های حکومتی از وزیر کشور گرفته تا فرمانده‌هان سپاه تماما در قبال این کشتار سکوت اختیار کرده و آن را تکذیب کردند، و از سوی دیگر بعد از مدتی کوشیدند روایت دیگری از ماجرا را غالب کنند. حکومت تاکنون از ارائه هرگونه آمار و اطلاعاتی خودداری کرده است.
نیویورک‌تایمز در گزارشی که ۱ دسامبر ۲۰۱۹ / ۱۰ آذر ۱۳۹۸ منتشر کرد، به نقل از شاهدان و کادر پزشکی از کشته شدن ۴۰ تا ۱۰۰ معترضی که در نیزار پناه گرفته بودند به‌دست به نیروهای سپاه پاسداران خبر داد که اکثر آنها «جوان غیرمسلح» بوده‌اند.
ایران‌وایر بر اساس اسنادی که از طریق یکی از مقام‌های استان خوزستان در اختیارش قرار گرفته، کشته شدن ۱۴۸ شهروند معترض در جریان اعتراض‌های آبان ۹۸ را تایید کرده است.
وزارت خزانه‌داری آمریکا در بیانیه‌ای تحت عنوان «یادبود قتل عام ماهشهر و تحریم مقامات ایرانی به دلیل مشارکت در نقض فاحش حقوق بشر» که در تاریخ ۱۸ نوامبر ۲۰۲۰ منتشر کرد، تعداد جان باخته‌های ماهشهر را حدود ۱۴۸ اعلام کرد.
سازمان عفو بین‌الملل در تازه‌ترین گزارش خود که ۱۱ نوامبر ۲۰۲۱ / ۲۰ آبان ۱۴۰۰ مصادف با دومین سالگرد اعتراض‌های آبان منتشر کرد، ۵۹ نفر از جان باخته‌های استان خوزستان را تاکنون شناسایی کرده است.
سازمان حقوق بشر اهواز (اهرو) در گزارشی به تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۹۹ هویت ۲۷ نفر را احراز کرده که در ماهشهر و نیزار جراحی کشته شدند.
با وجود اینکه هنوز تعداد دقیق کشته‌شدگان اعتراض‌های ماهشهر مشخص نیست، اما همه این آمارها حکایت از یک سرکوب خونین دارند که عمدتا شهروندان عرب را شامل می‌شود.
بعد از کشتار نیزار، حکومت سعی کرد آثار آن را از بین ببرد و بخش‌هایی از نیزار را به آتش کشید و بخشی دیگر را با بولدوزر تخریب کرد. ویدیوی زیر بعد از کشتار نیزار گرفته شد و یک شهروند عرب چنین توضیح می‌دهد:
«این نیزار خاری بود در چشم آنها، این نیزار همان جایی بود که بچه‌های ما مقاومت کردند، حالا آنجا را خاک می‌کنند (از بین می‌برند)»
در میان جان باخته‌های اعتراض‌های ماهشهر (معشور) دست‌کم دو کودک کشته شدند. سازمان عفو بین‌الملل در لیست جان‌باخته‌های اعتراض‌های آبان ۹۸ به هویت یک دختر بچه ۸-۱۲ با نام فامیلی «چنعانی» که از نام کوچک او اطلاعی در دست نیست و احمد آلبوعلى، نوجوان ۱۷ ساله اشاره کرده که هر دوی آنها روز دوشنبه ۲۷ آبان ۱۳۹۸ بر اثر اصابت گلوله کشته شدند.
سازمان حقوق بشر اهواز اعلام کرده احمد آلبوعلی تنها فرزند خانواده و از اهالی کوره (شهرک طالقانی) بوده که در «دروازه قرآن» و از فاصله نزدیک مورد اصابت گلوله قرار گرفته است.
علاوه بر جان باخته‌ها، پس از پایان اعتراض‌ها تعداد زیادی از شهروندان توسط نیروهای امنیتی بازداشت شدند که اطلاع دقیقی از آمار و هویت آنها در دسترس نیست. اکثر این بازداشت‌ها شبانه و در محله‌هایی که اعتراض‌ها در آن جریان داشت صورت گرفت.
سپاه پاسداران مسئولیت تامین امنیت ماهشهر را به عهده دارد و به صورت کلی این نهاد نظامی اصلی‌ترین مسئول کشته شدن معترضان در ماهشهر است. در جریان کشتار نیزار نیز سپاه پاسداران و نیروهای یگان معترضان را به رگبار بستند.
خودروهای پیکاپ سیاه رنگ که در ویدیوی نیزار دیده می‌شوند متعلق به یگان ویژه هستند. سردار سرتیپ دوم پاسدار حسن کرمی، فرمانده یگان‌های ویژه نیروی انتظامی، ۱۵ مهر ۱۳۹۸ (یک ماه قبل از اعتراض‌های آبان‌ماه ۹۸) در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر درباره سلاح‌های مورد استفاده یگان ویژه تاکید کرد این نهاد به هیچ وجه «سلاح‌های کشنده» در اختیار ندارد:
«واحدهای ضد اغتشاش ما اصلاً سلاح کشنده در اختیار ندارند. به هیچ وجه به صحنه ماموریت سلاح کشنده نمی‌برند. اکثر سلاح‌های ما غیرکشنده است و حتی از گلوله‌های پلاستیکی استفاده می‌کنیم. از آب‌پاش و تجهیزاتی که در دنیا متعارف است استفاده می‌شود. از تجهیزاتی که نیرو با خود حمل می‌کند و قدرت آمادگی نظامی و دفاعی و رزمی که نیروها بلد هستند، وجود دارد و اخیراً تجهیزات الکترونیکی هم اضافه کردیم که در شب و روز و صوت و با نور کار می‌کنیم که یک دست ماشین‌هایی را در اختیار داریم که در درگیری معمولاً سعی داریم زود درگیری اتفاق نیفتد و فاصله‌ای بین ما و جمعیت باشد که بالاخره تخلیه شود و جمعیت آرام شود و ما زود درگیر نشویم تا صحنه خالی شود.»
اما برخلاف ادعای فرمانده یگان ویژه، این نیروی سرکوبگر سلاح‌های کشنده مانند کلاشنیکف، مسلسل دستی ام‌پی۵، تک تیرانداز و خودروهای مجهز به تیربار دوشکا در اختیار دارد.
نویسنده:فرزاد صیفی‌کاران /منبع: رادیو زمانه
