خامنه‌ای و انکار نیروهای نیابتی؛ تاکتیک ضعف یا استراتژی بحران؟
علی خامنه‌ای، رهبر حکومت تهران در اظهاراتی جدید مدعی شد که تهران به نیروهای نیابتی در منطقه نیازی ندارد. این سخنان در حالی بیان شده که واقعیت‌های میدانی در خاورمیانه نشان می‌دهد نفوذ ایران، که به‌طور گسترده بر پایه حمایت از گروه‌های نیابتی همچون حزب‌الله، حماس و حوثی‌ها بنا شده بود، به‌طور قابل‌توجهی تضعیف شده است.
اما چرا خامنه‌ای چنین موضعی اتخاذ کرده است؟ آیا این اظهارات تلاشی برای انکار ضعف‌های آشکار در سیاست‌های منطقه‌ای ایران است، یا تلاشی برای مقابله با بحران داخلی و ریزش نیروهای بسیج و سپاه پاسداران؟
نشانه‌های ضعف منطقه‌ای
تغییرات اخیر در معادلات منطقه‌ای، از جمله شکست‌های مکرر گروه‌های نیابتی ایران در جنگ‌های نیابتی و سقوط بشار اسد، متحد استراتژیک تهران در سوریه، بیانگر کاهش نفوذ جمهوری اسلامی است. گروه‌های تحت حمایت ایران در جنگ با اسرائیل و درگیری‌های داخلی سوریه ضربات سنگینی متحمل شده‌اند، و این شکست‌ها به‌وضوح نشان‌دهنده محدودیت توانمندی‌های نیابتی تهران است.
اظهارات خامنه‌ای می‌تواند تلاشی برای بازتعریف این شکست‌ها به‌عنوان بی‌اهمیت جلوه دادن نقش نیروهای نیابتی باشد. او با انکار وابستگی ایران به این گروه‌ها، سعی دارد این تصور را ایجاد کند که سیاست‌های منطقه‌ای ایران مستقل از این بازیگران است.
بحران داخلی و ریزش نیروها
از سوی دیگر، شرایط داخلی ایران نیز خامنه‌ای را وادار به چنین اظهاراتی کرده است. در ماه‌های اخیر گزارش‌های متعددی از کاهش مشارکت و وفاداری نیروهای بسیج و سپاه پاسداران منتشر شده است. بسیاری از اعضای این نهادها، به دلیل فشارهای اقتصادی، نارضایتی از عملکرد حکومت و اعتراضات گسترده مردمی، انگیزه و تعهد خود را از دست داده‌اند.
خامنه‌ای با طرح این ادعا که ایران به نیروهای نیابتی نیازی ندارد، احتمالاً در تلاش است تا اعتماد به‌نفس و انگیزه نیروهای داخلی خود را بازسازی کند. او با تأکید بر قدرت ذاتی ایران و عدم وابستگی به بازیگران خارجی، به بسیج و سپاه این پیام را می‌دهد که جمهوری اسلامی هنوز توانایی مقابله با تهدیدها را دارد.
تاکتیک یا استراتژی؟
اظهارات خامنه‌ای بیش از آنکه نشان‌دهنده یک استراتژی بلندمدت باشد، به نظر می‌رسد تاکتیکی برای مدیریت بحران‌های کنونی باشد. انکار نقش نیروهای نیابتی در شرایطی که واقعیت‌ها خلاف آن را نشان می‌دهند، نه تنها به کاهش اعتبار حکومت در سطح داخلی و بین‌المللی منجر می‌شود، بلکه تلاشی ناامیدانه برای پوشاندن ضعف‌های آشکار حکومت تهران است.
اظهارات خامنه‌ای بیش از آنکه قدرت ایران را نشان دهد، ضعف‌های داخلی و منطقه‌ای حکومت تهران را آشکار می‌کند. این سخنان هم تلاشی برای حفظ چهره در برابر شکست‌های منطقه‌ای است و هم ابزاری برای جلوگیری از ریزش بیشتر نیروهای داخلی. اما واقعیت این است که سیاست‌های نیابتی حکومت تهران با چالش‌های جدی مواجه شده و خامنه‌ای نیز نمی‌تواند این حقیقت را انکار کند.
